Ouderen mishandeling

Beeld uit de campagne tegen financieel misbruik van ouderen van het ministerie van VWS. Beeld Ministerie VWS / Publicis
De zoon van Aly Kok ging bij zijn bejaarde, dementerende moeder wonen en probeerde het beheer van haar financiën te krijgen – volgens haar andere kinderen en hulpverleners. Het uitbuiten van ouderen is moeilijk te bewijzen of tegen te gaan.

Anneke Stoffelen 1 maart 2019, 21:37

Drie verdachten gearresteerd op verdenking van wederrechtelijke vrijheidsberoving van een vrouw: de piketadvocaat denkt op 31 januari aanvankelijk dat het een zaak van gedwongen prostitutie is waarvoor hij ’s avonds laat naar het politiebureau in Zaandijk wordt geroepen. Blijkt het slachtoffer van de ‘ontvoering’ een 89-jarige dementerende vrouw. De drie verdachten – haar inwonende zoon Henk met zijn vrouw en de kennis bij wie ze zich hebben verstopt – willen Aly Kok behoeden voor een gedwongen opname in het verpleeghuis.

Het mag niet baten. De politie klopt die laatste dag van januari ‘acht man sterk’ aan bij hun geheime adres. Mevrouw Kok wordt afgevoerd naar de gesloten afdeling van het verpleeghuis, Henk en zijn twee medeverdachten belanden in de cel.Reuring in het doorgaans zo stille dorp. Een paar dagen nadat hij is vrijgelaten, doet zoon Henk (60) zijn verhaal in het witte huis waar hij met zijn moeder woonde. Hij herhaalt wat hij eerder al in meerdere artikelen in het Noordhollands Dagblad vertelde: het is een schande dat zijn oude moeder op deze manier uit huis is gehaald. Terwijl hij en zijn vrouw haar met zoveel liefde thuis verzorgden. ‘Een opname is niet nodig, dat wil mijn moeder ook helemaal niet. Mijn broer en zus kunnen het gewoon niet hebben dat ik drie jaar geleden bij haar ben ingetrokken. Daarom maken ze mij uit voor rotte vis.’

Beeld uit de campagne tegen financieel misbruik van ouderen van het ministerie van
VWS. Beeld Ministerie VWS / Publicis

Henk besluit in 2015 na een jarenlang verblijf in Thailand terug te keren naar Nederland. ‘Mijn moeder heeft in 2013 een hersenbloeding gehad, waarbij ze hersenschade heeft opgelopen. Het ging minder goed met haar, dus toen ben ik teruggekomen en bij haar ingetrokken.’ Zijn Thaise echtgenote is inmiddels ook in Noord-Hollandse polder neergestreken.

Een prachtig staaltje liefde voor bejaarde ouders zou je denken. Toch zit er een heel andere kant aan dit verhaal. Volgens zijn broer en zus isoleert Henk hun moeder van hen en van de rest van de buitenwereld. Een patroon dat volgens deskundigen vaker wordt toegepast door familieleden die financieel misbruik willen maken van een oudere: eerst isoleren, dan profiteren.

Een serie rechtzaken
Sinds Henk bij zijn moeder woont, blijkt een serie rechtszaken te zijn gevoerd met als inzet de zeggenschap over de financiën van mevrouw Kok. ‘Mijn broer Henk stuurde de professionele hulp van de thuiszorg weg, maakte het lastig voor de rest van de familie om langs te komen en begon een niet aflatende stroom van briefjes, mails en telefoontjes, gericht op het verkrijgen van de volmacht over moeders geld’, zegt Henks jongere broer Berend (57).

Berends lezing wordt bevestigd door een reeks beschikkingen van de rechtbank en het gerechtshof. In eerste instantie wijst de rechter in 2017 een professionele bewindvoerder aan, omdat ‘de verstoorde familieverhoudingen, het onderlinge wantrouwen en het gebrek aan communicatie’ het niet mogelijk maken dat een van de drie kinderen van Aly Kok haar zaken regelt.

Zoon Henk accepteert deze bewindvoerder niet, ‘met name omdat de bewindvoerder Henk niet aanmerkt als de verzorger van betrokkene en Henk daarmee uitsluit van een vergoeding uit het pgb’, schrijft de rechtbank eind 2017.

Met een pgb, een persoonsgebonden budget, kunnen zorgbehoevenden hun hulp inkopen. Dan is het wel nodig dat de cliënt zelf in staat is dat budget, in Koks geval jaarlijks zo’n 48.000 euro, te beheren. Aly Kok is dementerend en kan dat dus niet. Zoon Henk wil die taak wel overnemen, maar krijgt geen toestemming – het zou er immers op neerkomen dat hij het pgb zou gebruiken om zichzelf in te huren.

Daarnaast heeft Henk zijn moeder in 2017, buiten de bewindvoerder om, machtigingen laten tekenen, onder meer om een schenking van 1.300 euro te doen aan zijn zoon, haar kleinzoon. Maar Aly Kok wordt door de rechter niet wilsbekwaam geacht. ‘De verzoeken moeten dan ook worden gezien als verzoeken van Henk zelf’, oordeelt de rechtbank later.

Beeld uit de campagne tegen financieel misbruik van ouderen van het ministerie van
VWS. Beeld Ministerie VWS / Publicis

Daders gaan vaak inwonen
Het gebeurt vaak dat een familielid probeert de controle over de financiën van een oudere te krijgen, zegt sociaal psychiatrisch verpleegkundige Gerda Krediet. Ze was tien jaar lang werkzaam bij het meldpunt voor ouderenmishandeling van de GGD Rotterdam en schreef een boek over het onderwerp. ‘Je ziet vaker dat daders besluiten bij hun zorgbehoevende vader of moeder te gaan inwonen. Ouderen worden dan soms opzettelijk geïsoleerd van de rest van de familie, of geïndoctrineerd, bijvoorbeeld over de andere kinderen. Dat ze zeggen over een broer: ‘Hij komt toch ook bijna nooit’.’

Dat isoleren heeft als doel de totale controle te krijgen, zegt Krediet. ‘De dader doet zich voor als de golden boy. Die zegt: ‘Ik zorg toch goed voor je, moeder? Wie geeft je anders eten als ik het niet doe?’ Doordat de oudere erin meegaat, kan het zijn dat andere familieleden denken: we moeten het maar loslaten, als moeder het zelf ook zo wil.’

Uit een onderzoek van Regioplan onder ouderen in 2018 blijkt dat 3 procent van hen sinds het 65ste levensjaar te maken heeft gehad met financiële uitbuiting – dat zijn 93.000 ouderen in Nederland. Daders zijn meestal afkomstig uit de sociale kring van het slachtoffer. Het zijn vaker kwetsbare ouderen die hier last van hebben. ‘Slachtoffers zijn gemiddeld minder zelfredzaam en ontvangen vaker formele hulp, participeren minder en zijn vaker eenzaam’, schrijven de onderzoekers.

Sloten veranderd
De situatie van Aly Kok loopt eind 2017 volledig uit de hand. Omdat zoon Henk afreist naar Thailand zonder iets voor zijn moeder te regelen, wordt Kok tijdelijk in een verzorgingshuis geplaatst. De bewindvoerder vindt dan dat de oude dame een permanente plek in een verzorgingshuis nodig heeft, omdat de zorg thuis niet goed loopt.

Berend en zijn zus pakken haar vertrouwde spullen in dozen om haar nieuwe kamer in het zorgcentrum in te richten. Maar als de verhuizer de spullen later komt ophalen, kunnen ze het ouderlijk huis niet meer in. ‘Henk bleek vanuit Thailand de buurman opdracht te hebben gegeven de sloten te veranderen’, zegt Berend.

Begin 2018 keert Henk terug in Nederland en haalt hij zijn moeder achter de rug van bewindvoerder en familie op voor ‘een vakantie in Thailand’. Het geld voor de tickets haalt hij van de rekening met het leefgeld dat Aly Kok via de bewindvoerder krijgt, en waar hij ook bij kan. Hij laat zijn moeder bovendien een brief ondertekenen zodat een bijzondere uitkering van 1.200 euro die Aly elk kwartaal ontvangt, op diezelfde leefgeldrekening wordt gestort. Hij boekt het bedrag vanuit Thailand over naar zijn eigen bank. ‘We hadden dat geld nodig omdat de bewindvoerder het leefgeld na ons vertrek had stopgezet’, verklaart Henk zijn gedrag.

Er wordt aangifte gedaan van ontvoering. Berend zit enorm in de rats over zijn moeder in het verre Thailand. ‘Vroeger vond ze een reisje naar Texel al ver weg.’ Zijn broer blijkt bovendien te zijn afgereisd zonder Aly’s broodnodige medicatie.

Er is uiteindelijk een dwangsom van de rechtbank voor nodig om Henk te dwingen zijn moeder in het voorjaar van 2018 terug te brengen naar Nederland – de dementerende vrouw heeft dan vier maanden in Azië doorgebracht.

De bewindvoerder doet intussen haar verhaal bij Veilig Thuis, het meldpunt voor huiselijk geweld. ‘Het vermoeden van ouderenmishandeling is bevestigd’, concludeert het meldpunt na onderzoek. ‘Henk belet de bewindvoerder haar taken uit te voeren, waardoor er een ernstig risico ontstaat op onvoldoende professionele zorg voor moeder. Moeder wordt door Henk geïsoleerd van voor haar belangrijke mensen.’

Henk houdt vol dat dit niet klopt. ‘Dit is een familieruzie tussen mij en mijn broer, waarvan mijn moeder de dupe wordt. Als mijn broer of zus langs willen komen, kunnen ze aangeven wanneer, en dan ga ik even weg. Dan hoeven ze mij ook niet te zien. Maar op dat aanbod zijn ze nooit ingegaan.’ Zijn broer zegt dat zo’n afspraak altijd is omgeven met dreigementen en ruzies, stress die hij hun moeder wil besparen.

Van financiële uitbuiting kan helemaal geen sprake zijn, zegt Henk. ‘Er is toch een bewindvoerder die het geld beheert? Het zou toch gek zijn als ik mijn moeder dan financieel kan uitbuiten?’ Zijn broer Berend: ‘Je zult mij het woord uitbuiting niet in de mond horen nemen. Maar ik zie wel een rode draad de afgelopen jaren: dat mijn broer steeds heeft geprobeerd als bewindvoerder de controle over de financiën van mijn moeder te verkrijgen.’

Beeld uit de campagne tegen financieel misbruik van ouderen van het ministerie van
VWS. Beeld Ministerie VWS / Publicis

Misbruik blijft vaak onbestraft
Hulpverlener Gerda Krediet zegt dat financieel misbruik van ouderen vaak onbestraft blijft. Pincodes worden vrijwillig afgestaan, machtigingen ondertekend. ‘Bewijzen is moeilijk’, aldus Krediet. ‘Een dader zal al snel zeggen: ik heb het geld gekregen of geleend. Soms hebben ze de oudere daar ook voor laten tekenen. Dat dat onder druk is gebeurd, is niet te bewijzen. Als een broer of zus erachter komt dat geld is verdwenen, kan het kind zeggen: maar moeder wilde dat ik dit deed. Je kunt dan als familielid eigenlijk niks.’

De VeWeVe, de branchevereniging van bewindvoerders, curatoren en mentoren, komt met enige regelmaat situaties tegen waarin financieel gebruik wordt gemaakt van ouderen of mensen die anderszins kwetsbaar zijn. Om dat te voorkomen kan de rechter een bewindvoerder of curator aanstellen om de financiën te beheren, maar voor het zover komt, is het vaak eerst fout gelopen. Bestuurslid van de VeWeVe Dinie Stout: ‘Zelf heb ik nu twee zaken onder mijn hoede waarbij eerst een familielid het bewind voerde, waar dat mis is gegaan. In een van die twee zaken was iemand bezig de hele spaarrekening van de gedupeerde leeg te halen.’

Haar kantoorgenoot Annette Mensink heeft ook een aantal schrijnende voorbeelden. ‘Zo was er een zoon die de financiën van zijn oude moeder op zich had genomen. Op gegeven moment stonden er in de seniorenflat waar zij woonde, deurwaarders op de stoep. De huur werd niet betaald, terwijl die dame toch een behoorlijk vermogen had. Haar zoon bleek te kampen met verslavingsproblemen en had al haar rekeningen kaalgeplukt.’ Als bewindvoerder probeert zij nu orde op zaken te stellen, maar de zoon is met de noorderzon vertrokken.

Nog extremer was de zaak van een inmiddels overleden cliënt, een oudere, zeer vermogende dame, die in een grote bungalow woonde met een flink stuk grond eromheen. Op een zeker moment was een echtpaar van in de 60 bij haar ingetrokken. ‘Die mensen beweerden dat ze haar zouden verzorgen.’

Intussen eigenden ze zich volgens Mensink van alles toe: het huis werd heringericht en de oude dame had enkel nog een slaapkamertje in dat enorme huis. ‘Elke twee weken nam het echtpaar 800 euro op van haar rekening, zogenaamd als compensatie voor hun geleverde zorg. Vrienden en kennissen van deze mevrouw werden buiten de deur gehouden, ze zonderden haar volledig af.’

De bizarre situatie kwam aan het licht nadat een kennis onraad had geroken en aan de bel trok. ‘De huisarts trof de oude dame op sterven na dood aan in dat kamertje. Die mensen waren bezig haar dood te laten gaan. Daar hadden ze belang bij, bleek later: ze hadden zichzelf in haar testament laten opnemen.’

Bewindvoerder krijgt geen toegang
In het Noord-Hollandse dorp lukt het de bewindvoerder niet om toegang te krijgen tot mevrouw Kok, ook al heeft de rechtbank meermaals bepaald dat haar zoon Henk moet meewerken. In de zomer van 2018 wordt het bewind door de rechter verzwaard tot een curatele, wat betekent dat mevrouw Kok handelingsonbekwaam is en niet meer zelfstandig mag beslissen over haar zorg of financiën. Het helpt niet.

Beeld uit de campagne tegen financieel misbruik van ouderen van het ministerie van
VWS. Beeld Ministerie VWS / Publicis

‘Mijn broer beweegt zich volledig buiten het rechtssysteem’, zegt Berend. ‘En niemand die er iets aan kan doen. Ook al krijgt hij bij de rechter keer op keer ongelijk, er is geen dwangmiddel om iemand de aanwijzingen van de civiele rechter daadwerkelijk te laten opvolgen. Dat is echt een lacune in de wet.’

De Raad voor de Rechtspraak onderschrijft het ontbreken van sancties in dit geval. Een woordvoerder: ‘Het komt dan aan op de overredingskracht van de rechter om iemand de aanwijzingen te laten opvolgen. Het gebeurt maar zelden dat dat niet lukt.’

Omdat Henk de curator negeert, wordt in november een machtiging tot gedwongen opname van Aly Kok aangevraagd. De belangrijkste reden daarvoor, schrijft de psychiater: ‘Zoon Henk laat geen mensen toe tot zijn moeder.’

Een rechterlijke machtiging wordt afgegeven als er sprake is van een gevaar voor de cliënt of zijn omgeving. Het gevaar bestaat er in dit geval volgens de psychiater uit dat de betrokkene ‘louter onder controle staat van haar inwonende zoon die daarvoor een pgb wil hebben’ en rechtszaken voert over haar financiën, dat zij geen contact meer heeft met haar andere zoon en dochter en ‘afhankelijk is van impulsieve beslissingen van haar inwonende zoon die haar in januari 2018 zonder overleg en zonder medicatie meenam naar Thailand’.

In januari keurt de rechtbank het verzoek goed. Het probleem met Henk is inmiddels ‘zo langdurig en hardnekkig’ dat het gevaar niet anders kan worden afgewend dan door opname in een verpleeghuis, stelt de rechter.

Beeld uit de campagne tegen financieel misbruik van ouderen van het ministerie van
VWS. Beeld Ministerie VWS / Publicis

Agenten aan de deur
Als eind januari een buurman Henk belt dat hij agenten aan zijn deur heeft gezien, besluit hij met zijn moeder naar een ander adres te gaan. Twee dagen later weet de politie hen alsnog te vinden.

Nu verblijft Aly Kok op een gesloten afdeling. ‘Terwijl ze altijd heel duidelijk heeft gezegd dat ze thuis wilde blijven wonen’, zegt Henk. Dat hij zelf debet is aan de situatie door aanwijzingen van de curator en de rechter te negeren, gaat er bij hem niet in. ‘Ik wilde gewoon zelf voor mijn oude moeder zorgen. Maar dat wordt door de instanties en de rechters niet geaccepteerd.’

Zijn broer Berend zit eveneens met de gedwongen opname in zijn maag. Dat de politie er aan te pas kwam, moet voor zijn moeder een gruwelijke nachtmerrie zijn geweest, zegt hij. ‘Mijn moeder was beter af geweest in het zorgcentrum in het dorp in een eigen appartement. Dat ze nu gedwongen is opgenomen, is niet omdat ze een gevaar is voor zichzelf, maar omdat het gevaar dreigt dat mijn broer haar opnieuw meeneemt en onttrekt aan toezicht en professionele zorg.’

De namen van mevrouw Kok en haar familieleden zijn gefingeerd, om haar privacy te beschermen. De dochter van Aly Kok wil niet geïnterviewd worden, maar laat weten dat zij het relaas van haar broer Berend ondersteunt. Astrid Lakeman, de curator (en eerder bewindvoerder) van Aly Kok, kan vanwege de privacy van haar cliënt niet reageren.

https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/zo-gemakkelijk-worden-kwetsbare-ouderenfinancieel-gebruikt-~b0d599fd/?utm_source=link&utm_medium=app&utm_campaign=shared%20content&utm_content=free